Stok Türleri – Envanter Tipleri

Stoklar, işletmenin değer akışları boyunca değer akış süresinin uzunluğunu etkileyen unsurlardır. Stoklar fiziksel olarak malzeme şeklinde (malzeme envanteri) oluşabileceği gibi; temel prensiplerden ikincisi olan değer akışı boyunca bilginin yığılması (bilgi envanteri) şeklinde de oluşabilir. Stoklar değer akışındaki lokasyonuna ve kullanım amacına göre 2 ana türe ve her bir türün altında 3 alt tipe ayrılır. Bunlar;

1. Lokasyonuna Göre

Hammadde stoku, yarı mamül stoku ve Bitmiş Stok olarak üçe ayrılır

1.1. Hammadde Stoku: Değer Akışının başlangıcında tedarikçiden gelen bilgi veya mamül hammadde stoku olarak adlandırılır. Herhangi bir işlem görmemiş işletme veya ofise yeni girmiş her malzeme ve bilgi hammadde stoku olarak adlandırılabilir. İngilizce Raw Material olarak adlandırılır, Nadiren de olsa RM olarak kısaltılmış kullanımı da mevcuttur.

1.2. Yarı Mamül (Prosesler Arası) Stoku: Değer Akışı boyunca prosesler arasında (veya uzun süren bir prosesin içinde) bitmiş ürüne dönmemiş; ancak hammaddeden dönüşmüş her bir bilgi veya malzeme yarı mamül olarak adlandırılır. Work In Process (WIP), Work in Progress (WIP) veya Semi-Finished Goods (SFG) olarak adlandırılır ve İngilizce baş harfleri ile kısaltılır.

1.3. Bitmiş (Ürün) Stok: Değer Akışının sonunda nihai müşteri talebini karşılamak üzere tamamlanmış her bir bilgi veya malzeme bitmiş stok olarak adlandırılır. Finished Goods olarak adlandırılır ve FG olarak kısaltılır.

2. Kullanım Amacına Göre

Tampon Stoku, Emniyet Stoku ve Çevrim Stoku olarak üç ana sınıfa ayrılır. Çekme Sistemlerinin kurgulanmasında kritik önem taşımaktadır.

2.1. Çevrim Stoku: Belirli bir çevrim ile yenilenen ve belirli bir tüketim hızı olan stoktur. Çevrim stoku, öncül prosesin parti büyüklüklerine ve dolayısıyla bilgi ve malzemenin yenilenme sıklığına bağlı olarak artar veya azalır. Buna örnek olarak metro istasyonundaki bekleyen yolcular örnek gösterilebilir. Metro sefer sıklıkları artarsa (parti büyüklükleri azalırsa) durakta bekleyen ortalama insan sayısı azalır.

2.2. Emniyet Stoku: İlgili prosesin kabiliyeti-kalitesi, kullanılabilirliği, performansı dolayısıyla yeterli hız ve miktarda ürün veya bilgi üretemediği durumlarda ardıl prosese veya müşteriye teslimatı geciktirmemek için tutulan stoklardır. OEE (Toplam Ekipman Etkinliği) seviyesi emniyet stoklarının miktarını belirler. Yüksek OEE ile çalışan bir prosesin emniyet stokları daha düşüktür.

2.3. Tampon Stoku: Müşteri talebindeki ve satış tahminlerindeki sapmalar ile dalgalanmaları sönümlemek amacıyla tutulan stoklar tampon stoklarıdır. Tampon stok olmadığı zaman müşteri ve proses hızları arasındaki değişkenlikler dolayısıyla ardıl prosesler malzeme veya bilgi işleyemez duruma gelebilir. Tampon stoku için otoyolda aynı hızda ilerleyen ve aralarında takip mesafesi bırakması gereken araçlar örnek gösterilebilir. Öndeki aracın (ardıl proses) yapacağı ani bir frenin (talepteki dalgalanma) kazaya sebebiyet vermemesi için mutlaka takip mesafesi bırakılmalıdır.Sistem içindeki tüm stoklar proses kabiliyetlerine, taleplerin ve üretimin kontrol yöntemlerine göre yeterli seviyede tutulmalıdır. Değer yaratma faaliyetini (müşteri isteklerini) güvence altına almak için optimum seviyede tutulan tüm stoklar gereklidir; ancak ihtiyacın üzerinde tutulan tüm stoklar problemleri gizlediği için proses geliştirmenin önünde engel teşkil ederler. Dolayısıyla stok devir hızları işletme içerisinde takip edilmeli ve Şirket stratejisi doğrultusunda Değer Akış Haritalama (VSM) çalışmaları ile değer akış süresini kısaltma hedefiyle azaltılmalıdır.